Eenzaamheid onder studenten

Als je met gedragswetenschapper Gerine Lodder praat, kan het zomaar zijn dat ze je plotseling ernstig aankijkt en vraagt: ‘Hé, voel jij je weleens eenzaam?’ En waarschijnlijk schrik je dan een beetje.

Want hoe vaak krijg je die vraag? En bovendien: wat dénkt ze eigenlijk? Dat je een loser bent of zo?

Maar ondertussen voelt 40 tot 70 procent van alle jongeren zich wel eens eenzaam. De kans is dus best groot dat het – eerlijke – antwoord op die vraag is: ‘Nou, eigenlijk wel.’

Lodder weet dat, want zij doet bij de Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen (GMW) al jaren onderzoek naar eenzaamheid. En niet alleen onder ouderen die zich geïsoleerd voelen – de groep waar de meeste aandacht voor is. Ze stelt dat er nog een piek is in een mensenleven als het gaat om eenzaamheid: onder jongeren.

Iedereen die begint met studeren heeft wel een periode waarin hij eenzaam is

Bij drie tot tien procent van de jongeren is dat zelfs chronisch. ‘In een nieuwe omgeving heb je dat gevoel nodig, omdat het je motiveert om connectie te vinden’, zegt Lodder. ‘Ik denk dat bijna iedereen die begint met studeren daarom een periode heeft waarin hij eenzaam is.’

Niet investeren

Toch praat er bijna niemand over. Dat merkte ook Lieke, een derdejaars student. Ze kwam al na twee maanden terug van haar Erasmussemester in Spanje, omdat ze het alleen zijn niet meer trok.

Aan de buitenkant zie je helemaal niks aan haar. Ze heeft een brede glimlach op haar gezicht, ziet er verzorgd uit en zit ontspannen op de bank in haar studentenkamer. Toch loopt eenzaamheid als een rode draad door haar studentenleven.

Dat begon al in de KEI-week. Lieke ging van een klein dorpje waar ze iedereen kende naar het voor haar nog onbekende Groningen. In de KEI-week kwam ze meteen een jongen tegen waar ze verliefd op werd. ‘Eigenlijk waren we vanaf toen samen. Aan de ene kant was dat fijn, maar aan de andere kant ook gemakkelijk. Ik hoefde niet in nieuwe vriendschappen te investeren. Ik heb een vriend, dacht ik, en als ik af en toe nog vriendinnen van thuis zie, dan is het wel goed.’

Best eng

Lieke vond het best eng om op mensen af te stappen. ‘Ik was bang dat ik me opdrong als ik een berichtje stuurde.’ En haar omgeving kwam ook niet op haar af, dus de situatie bleef zoals die was. Ze deed wel wat commissiewerk bij haar studievereniging, maar ook dat leverde niet de bevredigende contacten op waar ze steeds meer naar verlangde. ‘Ik heb wel een leuke studententijd gehad, maar er ontstond toch een knagend gevoel.’

Als ultieme poging om het gezellige studentenleven te ervaren, dat ogenschijnlijk iedereen had, werd ze voorzitter van haar studievereniging. ‘Mijn idee was dat ik dan wel contacten móést leggen’, vertelt ze.

Zwart gat

Maar ook dat mislukte. Naast haar bestuur had ze namelijk nog twee baantjes, haar studie zelf en haar vriend. ‘Ik moest alles afraffelen en alles een klein beetje doen.’

Dus in plaats van nieuwe vrienden te maken, was ze constant heen en weer aan het reizen en putte ze zichzelf langzaam uit.

De klap kwam in september, toen ze een minor deed in Spanje. Ze keek in de spiegel en zag wat de eenzaamheid had aangericht. Ze was tien kilo aangekomen, haar haar was dun en ze was ontzettend moe. ‘Ik viel in een zwart gat’, vertelt ze. ‘Na twee maanden in Spanje hield ik het voor gezien en ging ik tijdelijk bij m’n ouders wonen. Het voelde als falen.’

Er zijn meer oorzaken voor die gevoelens van eenzaamheid en het onvermogen om er iets aan te doen, zegt Lodder. Minder ontwikkelde sociale vaardigheden bijvoorbeeld. Maar een negatieve omgeving, waarbij je wordt buitengesloten, is ook een oorzaak. En dan zijn er de mensen die eigenlijk prima sociale vaardigheden hebben en andere sociale mensen om zich heen hebben, en zich toch eenzaam voelen. Zij interpreteren hun omgeving negatief, waardoor het gevoel ontstaat.

Negatief gekleurd

Studentenpsycholoog Eva Slot herkent het probleem. ‘Wij horen het vaak bij intakegesprekken. Veel studenten weten prima hoe ze iemand voor koffie moeten vragen, maar toch er is er een gemeen stemmetje dat zegt “Wat willen mensen nou met jou? Die zitten toch niet op jou te wachten?” en worden daardoor tegengehouden.’

Vooral internationale studenten hebben het soms moeilijk. ‘Voor hen is het lastig om aansluiting te vinden. Soms weten ze gewoonweg niet hoe je dat aanpakt. Zeker als ze bijvoorbeeld geen leuke woonsituatie hebben en daardoor weinig spontane contacten.’

Als je niet lekker in je vel zit en je denkt na over je relatie, dan weet je ineens heel veel voorbeelden van dingen die mis zijn

Lodder wil weten hoe het komt dat mensen zich eenzaam voelen en hoe dat hele ‘eenzaamheidsgevoel’ werkt. Want dat is nog niet echt bekend. De weinige studies die gedaan zijn, maken gebruik van vragenlijsten die met lange tussenperiodes zijn afgenomen. De resultaten daarvan zijn bijna per definitie gekleurd door de negatieve focus die bij eenzaamheid hoort.

Lodder: ‘Denk maar na. Als je niet lekker in je vel zit en je denkt na over je relatie, dan weet je ineens heel veel voorbeelden van dingen die mis zijn. Alles is kut.’

Normaliseren

Daardoor lijkt het al snel of alle sociale interacties van iemand die zich eenzaam voelt, negatief zijn. Maar misschien is dat helemaal niet zo. ‘Daarom wil ik meten van dag tot dag, van uur tot uur of van moment tot moment. Waar zit ‘m de crux?’

Ze beseft echter heel goed dat er nog veel tijd overheen zal gaan, voor ze er het fijne van weet. ‘En ik denk ook dat het probleem te ernstig is om erop te wachten. Daarom is mijn oproep: Laten we eenzaamheid en het praten erover in elk geval met z’n allen normaliseren. Dat maakt het misschien makkelijker voor mensen om toe te geven hoe ze zich voelen en om de hulp te zoeken die ze nodig hebben.’

Zelf is ze hier al mee begonnen. ‘Ik was bezig met de voorbereiding voor mijn TedTalk, waarin ik dezelfde oproep doe. En toen bedacht ik: shit, ik doe het eigenlijk zélf niet.’ Inmiddels is dat anders. Afhankelijk van de context vraagt ze vaak of iemand zich weleens eenzaam voelt, behoefte heeft aan meer sociale contacten of simpelweg het idee heeft dat andere mensen meer te doen hebben dan zijzelf.

Ongemakkelijk

‘Het ene gesprek is heel mooi, het andere heel ongemakkelijk’, grinnikt Lodder. Maar ze merkte dat eenzaamheid ook in haar directe omgeving een probleem is, vaak bij mensen van wie ze het niet had verwacht. ‘Het was een eyeopener. Toen pas besefte ik hoe moeilijk het is om ernaar te vragen.’

Een hulpverlener die ze had aangespoord om vergelijkbare vragen te stellen, koppelde terug: ‘Het is makkelijker om te praten over seks dan over eenzaamheid.’

Ik heb een schijthekel aan praten over mijn eenzaamheid

Met Lieke gaat het beter, sinds ze weer in Groningen woont. Ze wil dit jaar haar bachelor afronden zodat ze in september een frisse start kan maken in Berlijn, waar ze haar master gaat doen. ‘In Berlijn ga ik proberen niet zo schijterig te zijn. Ik kan best wel een praatje maken met mensen en ze een berichtje sturen. Misschien ga ik bij een discussiegroep. In zo’n grote stad lijkt me het fijn om ergens bij te zitten.’

Schijthekel

Ze kan beter over haar eenzaamheid praten dan vroeger. Toch hangt ze het nog altijd niet aan de grote klok. ‘Ik moet me er niet voor schamen maar ik wil ook niet dat mensen denken dat ik zielig ben, als ik vertel over wat ik voelde heb en soms nog steeds voel. Ik ben niet zielig.’

Wel heeft ze een advies voor mensen die met hetzelfde probleem kampen. ‘Ik heb een schijthekel aan praten over mijn eenzaamheid. Maar als je het doet, merk je dat er andere mensen zijn die dit ook doormaken. Je moet niet in de ontkenning gaan. Denk niet dat het raar is, maar denk: Oké, ik voel me nu even eenzaam. Jammer dan.’

Engels