Sociale vogels leven langer
Samenwerken in het paradijs
Het is het mooiste plekje op de hele wereld. Maar het stinkt er heel, heel erg.
RUG-bioloog Martijn Hammers weet nog hoe hij die allereerste keer naar Cousin voer, een piepklein, onbewoond eilandje dat deel uitmaakt van de Seychellen, ver weg in de Indische Oceaan.
Eerst is er alleen dat hagelwitte strand, met daarachter een rijke, groene jungle. Hier en daar torent een kokospalm boven de begroeiing uit – de laatste restanten van de kokosplantage die het eiland vijftig jaar geleden nog vormde. ‘En het is stil, denk je dan nog’, zegt Hammers. ‘Stil en leeg.’
Maar vlak voor de kust merk je ineens dat er overal, werkelijk óveral vogels zitten, vertelt hij. Opaalsternen, pijlstormvogels, fregatvogels, keerkringvogels en de blauwe duif van de Seychellen. Je ziet ze en je ruikt ze. Vogelpoep van 300.000 dieren die knokken om een plek op een eilandje, nauwelijks groter dan een kwart vierkante kilometer.
Martijn Hammers en zijn collega ringen een Seychellenzanger / Foto Charlie Davies
Een ideale ‘anti-trekvogel’
Hammers bezoekt Cousin minimaal een keer per jaar. Dan slaapt hij in een spartaans opgezet hutje dat er is neergezet voor onderzoekers, dan ziet hij zeeschildpadden scharrelen op het strand en dan hoort hij de Seychellenzangers, een opmerkelijk vogeltje, waarvan hij het sociale gedrag al zo’n tien jaar bestudeert.
‘Het was ooit de zeldzaamste vogel ter wereld’, zegt hij. ‘Doordat de eilanden waarop ze leefden allemaal waren omgevormd tot kokosplantages, waren er nog maar 25 exemplaren over.’ Op Cousin waren alleen in de kleine mangrove – ongeschikt voor de palmen – een handvol in leven gebleven. Maar dat waren er genoeg om de populatie weer te laten groeien, nadat in 1968 een natuurorganisatie het eiland kocht en de plantages kapte. Er zijn er nu zo’n 320 op Cousin en een paar duizend in totaal.
Familieleven
Gelukkig maar, want het rietzangertje is voor biologen razend interessant. In de eerste plaats omdat het een ‘antitrekvogel’ is, die zelden oversteekt naar een ander eiland. ‘In de laatste dertig jaar is dat nog maar twee keer vastgesteld.’
Superhandig, dat honkvaste, want daardoor kun je de complete populatie voortdurend monitoren. ‘Bij een koolmees weet je niet waar ze zijn als je ze niet ziet. Dood? Een bos verderop? Maar bij de Seychellenzanger weet je het precies!’ zegt Hammers.
Nog interessanter is het complexe familieleven van de vogels, dat zich afspeelt in een strikt afgebakend territorium. Het bracht Hammers tot een opmerkelijke ontdekking, waarover hij deze week publiceert in het prestigieuze tijdschrift Nature Communications.
Hij ontdekte dat, wanneer oudere vogels hulp krijgen van ‘thuiswonende’ kinderen, ze minder snel verouderen.
Die vondst geeft inzicht in een andere vraag: hoe het komt dat sociale dieren – ook mensen – vaak langer leven dan minder sociale soorten.
Een Seychellenzanger op Cousin / Foto Charlie Davies
Vogels helpen hun moeder
‘Het allerbelangrijkste in het leven van een Seychellenzanger is zijn territorium’, legt Hammers uit. ‘Als ze dat verliezen, kunnen ze moeilijk voldoende voedsel vinden en zullen ze sterven.’
Maar op een klein eilandje als Cousin zorgt dat voor problemen. Er is ruimte voor zo’n honderd aparte territoria van elk zo’n 50 vierkante meter. Jonge vogels kunnen niet zomaar het ‘huis uit’, al zouden ze willen. Als ze zich maar op de territoriumgrens vertonen, worden ze aangevallen door een boze buurman.
Vaak blijven ze daarom hangen bij hun ouders, wachtend op het moment dat er bij de buren een vogel zwak wordt of sterft. ‘Een vrijgekomen plek is in een paar dagen bezet’, zegt Hammers.
Sociaal gedrag
Dat betekent ook dat Seychellenzangers maar weinig eieren leggen. Dat zou – evolutionair gezien – niet handig zijn. Kuikens grootbrengen kost energie en stress, en daardoor daalt je levensverwachting. ‘Seychellenzangers kiezen liever voor één “superjong”, dan voor veel, zwakkere exemplaren die nooit een eigen territorium krijgen, maar waar je wel last van hebt’, zegt Hammers. ‘Ze eten namelijk wel.’
Omdat het natuurlijk nooit precies uitkomt, ontwikkelden Seychellenzangers een systeem van dominante vogels en ‘helpers’. De dominante vogel staat jongere vogels toe om in haar territorium te blijven. Regelmatig mag zo’n vogel zelfs een ei leggen in haar nest. Maar in ruil moet ze – het gaat bijna altijd om vrouwtjes – helpen met het grootbrengen van een kuiken.
De grote vraag die Hammers stelde was: heeft dat gedrag invloed op de veroudering van de vogels? En andersom: heeft veroudering invloed op het sociale gedrag?
Het antwoord is inmiddels duidelijk: ja.
Een jonge Seychellenzanger wordt gevoerd door een oudere vogel / Foto Charlie Davies
Veroudering compenseren
Een oudere vogel heeft minder overlevingskansen, maar wanneer zo’n dier geholpen wordt bij het grootbrengen van de jongen, en dus minder hard hoeft te werken, gaat die veroudering langzamer. ‘Niet alleen compenseert het helpgedrag de veroudering’, ontdekte hij, ‘het gaat ernstige veroudering zelfs tegen.’
De vogels die deze strategie volgen, overleven langer en hebben minder slijtage aan de telomeren (stukjes DNA aan het einde van chromosomen die de genetische informatie beschermen).
Alleen de oudere vogels profiteren van de helpers. Jongere exemplaren blijken er geen voordeel van te hebben.
Dat werpt natuurlijk wel de vraag op waarom niet álle oudere vogels gebruik maken van helpers.
Langer leven
‘Vergelijk het met een dorp waarin alle huizen zijn bezet’, legt Hammers uit. ‘Als je kind groot is geworden, zul je het waarschijnlijk toestaan te blijven, maar met lichte tegenzin en op voorwaarde dat ze een poot uitsteken.’
Tegelijk: als vogels een territorium bemachtigen, knikkeren ze de dieren die daar al woonden eruit. Dan zijn er simpelweg geen helpers en moeten ze zichzelf zien te redden. ‘Het is altijd een afweging’, zegt Hammers. ‘Wat levert het meeste voordeel op?’
Hij is de eerste bioloog die kan bewijzen dat sociaal gedrag veroudering tegengaat. Dat is een aanwijzing voor het antwoord op een vraag die biologen al langer bezighoudt.
‘We weten dat dieren met veel sociaal gedrag vaak langer leven, maar we weten niet wat de mechanismen daarachter zijn’, zegt Hammers. ‘Hier zien we dat oudere dieren meer sociaal gedrag vertonen. Het kan dus goed zijn dat sociaal gedrag en veroudering positief op elkaar inwerken.’