Hitserie zit vol levensvragen

Ze was niet meteen ‘hooked’, zegt Hetty Zock. Toen twintig jaar geleden de Harry Potterrage begon, zag ze de boeken liggen, ze leken haar wel leuk en ze begon te lezen in deel één. En inderdaad: ‘wel leuk’. Maar na het tweede boek sloeg de bliksem pas in. ‘Helemaal geweldig’, vond ze. ‘Daarna heb ik ze allemaal achter elkaar gelezen.’

Haar favoriete karakter? Hagrid. Zonder twijfel. ‘Hem vind ik helemaal geweldig’, vertelt Zock lachend. Hoe vertederd hij kan kijken naar een pas uit het ei gekomen babydraakje!

Zock is religiepsycholoog. Al bijna twintig jaar is ze verbonden aan de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschappen. Als religiepsycholoog en coördinator van de master geestelijke verzorging hield ze zich bezig met allerlei existentiële vragen. Hoe definiëren mensen hun identiteit in een seculiere samenleving? ‘Als je ziek bent en doodgaat, wat betekent dat voor jou? Of wanneer iemand overlijdt, hoe ga je om met rouw?’

Verplaatst

Tot haar verrassing vond ze veel van dat soort vragen terug in de boeken over een doodgewone jongen die plotseling heel bijzonder bleek te zijn. ‘De magie van Harry Potter komt niet van bovennatuurlijke krachten. Het is de magie van het menselijk leven, van menselijke vermogens, van de verbeelding, van humor en van solidariteit.’

Iedereen was bloedserieus. Dat verbaasde me echt

En dat slaat nog altijd aan, bleek vorige week, toen het Groninger Studentenpastoraat haar vroeg om een lezing te houden over de magie van de tovenaarsleerling. Ze dacht met een man of veertig mensen wel klaar te zijn. Maar uiteindelijk bleken maar liefst 450 mensen erbij te willen zijn. De lezing moest zelfs worden verplaatst naar de Nieuwe Kerk om iedereen een plekje te geven.

Dat vond ze behoorlijk spannend, bekent ze. ‘Ik ben er niet mee opgegroeid en heb de boeken uiteraard pas leren kennen toen ik al veel ouder was. En dit is wel een generation defining fiction’, zegt ze. Ofwel: zou haar publiek begrijpen wat ze hen probeerde te vertellen? Nemen zij het net zo serieus als Zock zelf? Maar daar hoefde ze zich geen zorgen over te maken. ‘Iedereen was bloedserieus. Dat verbaasde me echt.’

Existentiële thema’s

Ze denkt dat het feit dat de boeken toen én nu zo aanslaan, te maken heeft met de manier waarop auteur J.K. Rowling speelt met existentiële thema’s. ‘Maar ze doet daarbij wel een beroep op allerlei verschillende tradities, van de bijbel tot science fiction. Je kunt de boeken daardoor op heel veel manieren lezen: als een kinderboek, een kostschoolverhaal, een horrorverhaal, of die van een held op zijn queeste.’

Het water waar de doden in dolen, in Harry Potter en de Halfbloed Prins? Een toespeling op de rivier de Styx, die volgens de Griekse mythologie de boven- van de onderwereld scheidt. Ook Harry’s litteken kan teruggeleid worden naar deze mythe. De held Achilles is als baby door zijn moeder ondergedompeld in diezelfde rivier de Styx, waardoor hij onschendbaar wordt, op de hiel na, waaraan ze hem vasthield. Dit kun je vergelijken met Harry’s litteken, ondanks zijn moeders bescherming. ‘Het is zijn zwakke plek.’

Wijsheidsliteratuur

Dat alles maakt Harry Potter typisch iets van deze tijd. ‘Er zijn tegenwoordig veel verschillende levensvisies, waarbij mensen ‘bricoleren’. Iedereen stelt uit allerlei levensbeschouwelijke praktijken en ideeën een eigen pakket samen.’

Dumbledore is een rolmodel en Harry Potter ook

Niet alleen put Rowling uit al die verschillende tradities. De boeken kunnen lezers ook helpen een weg te vinden in allerlei existentiële thema’s. ‘In De Halfbloed Prins komen thema’s aan de orde die bij de vroege adolescentie horen. Intimiteit, relaties aangaan, een eigen identiteit vinden en de moeilijkheden daarmee.’

De boeken laten bovendien zien hoe je daarmee omgaat, bijvoorbeeld door de wijze raad van Perkamentus (Dumbledore in het Engels). ‘Als je diens uitspraken achter elkaar zet, dan zie je dat het gewoon wijsheidsliteratuur is. Wanneer mensen in een moeilijke situatie zitten, dan hebben ze daar iets aan. Dumbledore is een rolmodel en Harry Potter ook.’

Verbeeldingstalen

De boodschap is duidelijk een humanistische. Over jezelf opofferen voor de goede zaak, gevaar overwinnen, het belang van liefde en solidariteit. Zelfs doodsangst speelt een belangrijke rol. De kwaadaardige Voldemort – zijn naam komt van Vol de Mort, Frans voor ‘vlucht voor de dood’ – probeert te ontkomen aan de dood, wat uiteindelijk resulteert in zijn eigen ondergang.

Het is de magie van het menselijk leven, verbeelding, humor en solidariteit

Het spreek Zock allemaal enorm aan. Zelf komt ze uit een vrijzinnig protestants milieu, een vrij geloof dat niet uitgaat van één waarheid, zegt Zock. ‘Ik zie religieuze tradities als sterke verbeeldingstalen die aangeven dat er toch iets extra’s in het leven zit. En dat is denk ik ook de magie in Harry Potter, het is fascinerend, maar het is ook meer dan wij kunnen begrijpen.’

Ingewikkeld vindt Zock de discussie over boeken in christelijke kringen. ‘Fascinerend dat de Harry Potterverhalen aan de ene kant als een soort spiegelverhalen van het leven van Jezus worden gebruikt, maar dat je aan de andere kant groepen hebt die heel erg tegen zijn. Die Harry Potter satanisch vinden.’

Mythologische held

Ze denkt echter dat de magie in de boeken niet letterlijk, maar metaforisch moet worden opgevat. ‘Er zijn allerlei citaten waaruit dat blijkt. Zoals bijvoorbeeld de profetie over Harry en Voldemort, dat één de ander zal doden. Maar, zoals ook Dumbledore het uitlegt, dat is een self fulfilling prophecy. Voldemort zorgde er zelf voor dat Harry zijn vijand werd… het ligt een beetje ingewikkeld’, zegt Zock.

Zock beschouwt Harry Potter als een mythologische held van deze tijd. Hij is een held met een missie, net als in de verhalen van koning Arthur, of Frodo uit In de ban van de ring.

Alleen… Moet je dat er allemaal altijd in lezen? Zock schudt haar hoofd. ‘Het hoeft niet: je kunt Harry Potter ook gewoon als een spannend boek lezen. Maar het zit er wel in.’

Engels