Opinie: Hey student, check je dataspoor
Studeren in coronatijd laat zich in een woord samenvatten: online. Al tien maanden volgen we college via Collaborate en maken we tentamens vanuit onze studentenkamer. Dat is een enorme uitdaging – voor studenten en universiteiten.
Niet alleen is het voor docenten belastender om online college te geven, er is ook meer kans op fraude. Zo gaf in een steekproef van de UKrant 40 procent van de studenten toe te hebben gespiekt bij hun online tentamens.
Sommige universiteiten kiezen daarom voor ‘spionagesoftware’, waarmee studenten tijdens hun tentamen worden gefilmd of waarmee hun computergebruik wordt gevolgd. In juni moest de rechtbank zich zelfs buigen over een kort geding aangespannen door de Amsterdamse studentenraad, tegen het gebruik van dergelijke software. Groot gelijk, want een dergelijke inbraak op onze privacy is onwenselijk. Toch?
Helaas is het ook zonder antispieksoftware met de privacy van studenten bedenkelijk gesteld, bijvoorbeeld door sociale media en tech-giganten zoals Google. Het is tegenwoordig alsof we continu geschaduwd worden door een trouwe Makker. Iemand die altijd bij ons is, overal meekijkt en alles van ons weet.
Omdat we zo verknocht zijn aan het gemak van technologie – de snelle zoekresultaten, handige agendameldingen, aanbevelingen voor series – knijpen we al jaren een oogje toe als het gaat om de opdringerigheid van Makker. Zo kwam ik er laatst achter dat mijn Makker zowel de inhoud van mijn e-mails als mijn agenda meeleest: hij steekt zijn neus overal in, vaak zonder dat wij het weten.
Technologie kan ons leven een stuk makkelijker en leuker maken. De insteek van dit verhaal is dan ook niet tegen technologie of tegen sociale media. Het is tegen onwetendheid. Wat je ook doet online, wees je in ieder geval bewust van de deal die je sluit: data voor service.
Wij zijn geen klant meer, maar worden gebruikt om data van te oogsten
Want aan de ene kant protesteren studentenbonden luidkeels tegen surveillancesoftware, aan de andere kant verwelkomen we zonder er überhaupt over na te denken ‘Big Tech’ in ons leven. Deze bedrijven verzamelen zo steeds meer data over ons.
Shoshana Zuboff, sociologe en voormalig hoogleraar aan Harvard, omschrijft de toenemende macht van ‘Big Tech’ als een omslag in het onderliggende economische systeem: de bedrijven die het beste er in zijn om ons in de gaten te houden, verdienen het meeste geld. We bevinden ons in een systeem van surveillance kapitalisme. Wij – brave burgers – zijn in dit systeem geen klant meer, maar worden louter gebruikt om data van te oogsten.
Op basis van die data weten bedrijven wat we graag doen, met wie we omgaan en wat we leuk vinden. Ons dataspoor, onze Makker, vormt daarom niet alleen een digitaal kijkje in onze ziel, maar ook een bedreiging voor onze autonomie. Autonoom handelen betekent dat je de auteur bent van je eigen keuzes. Dat jij doet wat in lijn is met je belangen en wensen.
Verzamelde data kan gebruikt worden om ons te sturen in ons gedrag zonder dat we het door hebben. Manipulatie dus. Jij denkt misschien dat je er zelf voor kiest om online naar nieuwe schoenen te kijken in plaats van te studeren voor je tentamen. Stiekem zijn het echter de algoritmes van Google die het jou bijna onmogelijk maken om hun slimme advertenties te negeren.
Wiens schuld is het dan als jij je tentamen niet haalt? Heb je in dit geval nog autonoom gehandeld? Het gevaar van Makker is dat we datapuntje voor datapuntje steeds iets minder de baas worden over ons eigen leven.
Hoe nu verder? Het gebruik van proctoringsoftware leidt tot kritiek; studenten zien het niet zitten om hun privacy – en autonomie – te laten ondermijnen. Laten we dan met dezelfde kritische blik naar ons eigen internetgebruik kijken.
Er zijn genoeg (nauwelijks merkbare) manieren om ons dataspoor in te perken. Vraag je vrienden bijvoorbeeld om over te stappen naar Telegram of Signal in plaats van Whatsapp. Of stap over naar een privacy-vriendelijke browser. (Kijk hier voor meer tips).
Dit soort individuele aanpassingen draagt bij aan meer bewustwording en creëert draagvlak voor het veranderen van het onderliggende systeem van ‘surveillance’. In de woorden van Shoshana Zuboff: ‘If the digital future is to be our home, then it is we who must make it so.’
Roos Walstock is masterstudent filosofie aan de RUG