Het is een lastig concept, dat vrouwelijke heldendom, zegt Mathilde van Dijk. Ze is docente van de geschiedenis van het christendom en genderstudies en ziet het voortdurend terugkomen. Het begrip ‘held’ wordt meestal heel mannelijk ingevuld, op een militaire manier. En dat past niet bij vrouwen. ‘Tot voor kort was het namelijk zo dat vrouwen, in ieder geval ideologisch gezien, niet deelnamen aan het krijgsbedrijf.’
Het gevolg is dat er simpelweg geen format was voor een vrouwelijke held. Had je er toch een, dan was het een van het type Florence Nightingale. ‘Vrouwen die dingen deden die tegen de heersende gebruiken ingingen, maar wier daden, zoals het verzorgen van soldaten, op zichzelf als vrouwelijk werden gezien.’
Omkering
Met vrouwelijke strijders die wel opduiken in de verhalen, loopt het zelden goed af. Denk aan de Amazonen uit de Griekse mythologie: ‘Deze verhalen eindigen meestal met de held die de Amazone doodt. De vrouwelijke strijders zijn in deze verhalen een omkering van hoe het eigenlijk hoort. Het doden van de Amazone brengt de orde terug in de chaos.’
Dat is het thema dat ze wil aansnijden tijdens de studiemiddag Spirituele heldinnen die op Internationale Vrouwendag (8 maart) wordt gehouden bij godsdienstwetenschappen. Want er is hoop, constateert Van Dijk. Juist de laatste jaren ziet ze meer en meer positieve representaties van vrouwelijke strijders in films, tv-series en computergames. Jessica Jones, de bad-ass superheldin van Marvel, Lara Croft uit het computerspel Tomb Raider of Wonder Woman.
Seksueel geladen
Toch zijn er nog altijd belangrijke verschillen tussen deze hedendaagse vrouwelijke strijders en hun mannelijke evenknie. ‘In de eerste plaats zijn de meeste vrouwelijke strijders fictief, in elk geval op dit moment. Daarnaast worden ze vaak op een seksueel geladen wijze gerepresenteerd. Denk maar aan Lara Croft met haar grote borsten en weinig verhullende kleding.’ De games en films waarin deze vrouwen voorkomen, zijn immers in de eerste instantie gemaakt voor een mannelijke publiek.
Maar ook daarin komt verandering, ziet ze.‘In de derde golf van het feminisme zijn vrouwen ook hun seksualiteit gaan claimen. Ze streden voor het recht om zich als seksueel wezen te presenteren.’ Daarop is weliswaar veel kritiek – vrouwen zouden zich immers nog altijd onderwerpen aan de mannelijke blik. Maar aan de andere kant zijn er denkers die stellen dat deze vrouwen autonoom moeten zijn op alle vlakken, dus ook op het gebied van seksualiteit.
Traditioneel
We zijn er echter nog lang niet, denkt Van Dijk. En dat is precies de reden waarom het belangrijk is om na te denken over de vrouw als held. ‘Vrouwelijke helden ondermijnen de traditionele sekseverhoudingen. Welke eigenschappen bij welke sekse horen, dat is iets wat verandert waar je bij staat.’
Laatst nog, vertelt ze, was er een student – een jongen dus – die tijdens een college waarin een film besproken werd openlijk toegaf dat hij had gehuild bij het kijken. En precies dat, dáár gaat het om.‘Dat zouden mannen uit mijn generatie niet zo snel doen.’
De studiemiddag Spirituele heldinnen van vrouwenstudies en theologie is op donderdag 8 maart om 13:00 in de Protestantse Theologische Universiteit (PThU), Oude Ebbingestraat 25. De toegang is gratis voor studenten.